Yes
O ran yr angen i gryfhau diogeledd bwyd, gwella lles economaidd-gymdeithasol Cymru, a gwella dewis defnyddwyr, i liniaru effeithiau newid yn yr hinsawdd, tlodi a'r digwyddiadau byd-eang (gan gynnwys y rhyfel yn Wcráin). Fodd bynnag, dylid hefyd ystyried a yw pasio bil o'r fath yn darparu sicrwydd gwell i gynhyrchwyr cynradd.
Yes
Gallaf. Nod y ddeddfwriaeth yw gorfodi’r saith nod lles a nodir yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) drwy osod dyletswyddau penodol ar gyrff cyhoeddus drwy’r 'Nodau Bwyd' sylfaenol ac eilaidd newydd. Bydd yn sicrhau tryloywder ac atebolrwydd o ran cyflawni'r nodau hynny, drwy oruchwyliaeth gan Gomisiwn Bwyd Cymru, sydd i'w groesawu.
Mad Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi strategaeth ac mae Llywodraeth yr Alban wedi pasio deddfwriaeth debyg ac ni ddylai Cymru gael ei gadael ar ôl gweddill y DU.
Fodd bynnag, mae'n bwysig nad yw'r rheoliadau newydd yn creu pwysau ychwanegol ar gyfer busnesau bwyd sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd.
Maen amlwg eu bod yn deillio o amcanion y polisi ac yn hawdd eu deall.
Ydw. Mae angen nodau bwyd sylfaenol ac eilaidd mae'n ymddangos bod y rheini a nodir yn cynnwys y cyfan.
Byddai Cymru'n elwa drwy ddychwelyd at agenda cynnyrch cartref sy'n annog bwyta tymhorol, gan leihau allyriadau drwy lai o filltiroedd bwyd ac yn darparu economi leol gryfach a rhagor o gyfleoedd. Er mwyn gwneud hynny, mae angen i Lywodraeth Cymru ddarparu'r lefel gywir o gymorth i ffermwyr i allu trosglwyddo i arferion ffermio mwy cynaliadwy er mwyn sicrhau ei fod yn ddichonadwy i gynyddu cynhyrchu a chyflenwi marchnadoedd lleol mwy, os ydym am annog diogeledd bwyd gwell. Os ydym am gynnwys cynnyrch lleol yn y broses caffael cyhoeddus, bydd angen cynyddu cyllidebau awdurdodau lleol er mwyn cynnig pris teg i gynhyrchwyr.
Mae'n amlwg bod angen ymrwymiad cryfach i addysg bwyd a datblygu sgiliau bwyd i sicrhau deietau iachach a lles gwell, er mwyn sicrhau llai o ddibyniaeth ar fwydydd cyfleus wedi'u prosesu. Bydd sgiliau bwyd gwell yn helpu teuluoedd i reoli costau bwyd, darparu gwell iechyd a maeth er mwyn helpu i leihau tlodi bwyd. Mae'r bil yn sôn am sut y dylid cynnig bwyd sy’n agosáu at y ‘dyddiad defnyddio erbyn’ neu’r dyddiad ‘ar ei orau cyn’ mewn archfarchnadoedd i fanciau bwyd i leihau gwastraff bwyd; nid yw hyn o reidrwydd yn cynyddu tlodi bwyd neu faterion lles yn ymwneud â thlodi bwyd. Mae aelwydydd ar incwm isel yn haeddu urddas ynghylch materion tlodi bwyd ac ni ddylent gael eu trin fel dull i leihau gwastraff drwy fwyta bwyd sy’n agosáu at y dyddiad defnyddio erbyn sydd wedi mynd heibio fel eu hunig ddewis. Er mwyn mynd i'r afael â thlodi bwyd dylai'r bil ystyried cynnwys bwydydd ffres i aelwydydd incwm isel.
Mae gorgyffwrdd rhwng y nodau eilaidd, e.e. mewn perthynas â'r nod gwastraff bwyd, gellir cael gostyngiad drwy ailddosbarthu a allai hefyd effeithio ar y nod llesiant economaidd. Yn yr un modd, mae’r nod addysg yn cael effaith ar y nod iechyd a chymdeithasol, felly byddai’n ddefnyddiol cael targedau sy’n cydnabod y gorgyffwrdd hwn. Mae gallu yn y ddeddfwriaeth i ddiwygio’r disgrifiad o’r nodau bwyd eilaidd ac i ddiwygio’r targedau yn dilyn adolygiad.
Ni fyddwn yn gwybod beth fydd effaith y nodau bwyd tan y cyhoeddir y rheoliadau sy'n nodi'r targedau a'r dyddiad ar gyfer cyflawni'r targedau hynny. Gall hyn fod hyd at 2 flynedd o'r dyddiad y daw'r adran berthnasol o'r Ddeddf i rym.
Mae angen mynd i'r afael â materion yn ymwneud â mynediad i dir ar gyfer cynhyrchu bwyd a'i ddiogelu, er mwyn sicrhau diogeledd bwyd.
Mae'n hanfodol bod caffael cyhoeddus yn canolbwyntio ar ddod o hyd i fwyd a gynhyrchir yn lleol, fodd bynnag mae angen ystyried pris teg a lefel contract i sicrhau lefel gynaliadwy o gyflenwad. Bydd atebion 'cyflym' ac ymrwymiadau cyllidebol afrealistig yn amharu ar ansawdd y cynnyrch, y gallu i gyflenwi, diddordeb defnyddwyr ac ansawdd deietau.
Mae'n ymddangos bod y Cynllun Ffermio Cynaliadwy yn cael trafferth gyda'r hinsawdd yn erbyn cynhyrchu bwyd, a ph’un sydd bwysicaf. Er bod y ddau’n bwysig, mae’r brys i fynd i’r afael â’r ddau ar yr un pryd yn union yn ymddangos yn gyfyngol ac fe allai arwain at fethiannau, a allai olygu bod angen cymorth sylweddol ar ragor o ffermydd teuluol, bod angen iddynt arallgyfeirio’r tir i gynhyrchu nwyddau nad ydynt yn fwydydd, neu werthu'r tir. Fodd bynnag, os yw'r bil yn ategu'r Cynllun Ffermio Cynaliadwy ac yn sicrhau rhagor o farchnadoedd ar gyfradd deg a werthfawrogir, gan ddarparu dewis i ddefnyddwyr terfynol gan eu cysylltu ag opsiynau iachach, yna gorau oll.
Mae'n gwneud synnwyr i gynnwys targedau i fesur y cynnydd ar yr amod bod y targedau'n wrthrychol, yn gyraeddadwy ac yn hyrwyddo'r nod bwyd sylfaenol. Bydd angen ystyried hyn yn ofalus a bydd angen ymagwedd gydlynol at weithio gyda Gweinidogion Llywodraeth Cymru ac ymgynghori â rhanddeiliaid amrywiol i sicrhau bod mesurau cyraeddadwy yn cael eu pennu ac y ceir canlyniadau pendant. Mae'r amserlenni y soniwyd amdanynt yn ymddangos ychydig yn fyr.
Dylid pennu targedau mewn ymgynghoriad â Chomisiwn Bwyd Cymru a phersonau 'annibynnol'. Ni all aelodau o Gomisiwn Bwyd Cymru fod yn aelodau o'r Senedd, Llywodraeth Cymru nac awdurdodau lleol. Os nad oes ymgynghoriad â'r cyrff cyhoeddus wrth bennu targedau, sut bydd Gweinidogion Cymru'n gwybod a ydynt yn realistig?
Mae angen symleiddio'r broses ar gyfer pennu targedau. Mae pwynt 33 ychydig yn ddryslyd a gallai fod perygl o wanhau nodau'r bil drwy haenau o ddeddfwriaeth a rheoliadau ychwanegol, a allai effeithio ar amserlenni a chyflawni.
Nid oes cyfeiriad at graffu gan y cyrff cyhoeddus a fydd dan ddyletswydd i gyflawni'r targedau. A ofynnir i gyrff cyhoeddus e.e. awdurdodau lleol am resymau perthnasol, os na chaiff targedau eu cyflawni? A fydd yr wybodaeth a gyflwynir i'r Senedd hefyd yn cael ei chyhoeddi’n lleol gyda gwybodaeth ynghylch: targedau sy'n berthnasol i'r ardal leol?
Bydd y dulliau adrodd yn dibynnu ar y targedau a osodwyd a'r amserlenni, efallai na fydd y broses a osodwyd yn y drafft yn briodol i lefel y targedau a osodwyd nac ar gyfer pob maes sy'n ymwneud â'r nodau bwyd a'r rheoliadau dilynol.
Ni fyddwn yn gwybod beth yw goblygiadau'r targedau o ran adnoddau tan iddynt gael eu cyhoeddi. Fodd bynnag, ni fydd y targedau'n cael eu hadolygu tan flwyddyn 5. Efallai y byddai'n syniad cynnal adolygiad cynharach e.e. ar ôl 12 mis i ystyried priodoldeb y targedau a goblygiadau eu cyflawni o ran adnoddau oherwydd efallai na fyddant yn cael eu cyflawni os nad oes adnoddau digonol.
Bydd angen corff sydd ag adnoddau digonol a all bennu targedau a mesur cyflawniad yn erbyn y targedau hynny ac adrodd amdanynt wrth y Senedd fel y bo’n briodol.
Rydym yn falch o weld bod y swyddogaethau'n cynnwys cynorthwyo cyrff cyhoeddus i osod polisïau bwyd a rhoi cyngor a chymorth iddynt yn gyffredinol gan y bydd y ddeddfwriaeth hon yn arwain at oblygiadau o ran adnoddau i'r cyrff cyhoeddus eu hunain. Dylai'r swyddogaethau gyfeirio at ymgynghori â Gweinidogion Cymru mewn perthynas â phennu targedau yn ogystal ag adolygu'r targedau.
Mae maint yr aelodaeth yn ymddangos yn iawn. Pe byddai'n rhy fawr, gallai rwystro'r broses o wneud penderfyniadau.
Gweler y sylwadau uchod am gynnal adolygiad amlach o'r targedau. Fel arall, gallai'r Comisiwn cyfan newid erbyn blwyddyn 5 a byddai ganddo aelodau newydd nad oeddent yn rhan o'r broses i bennu’r targedau gwreiddiol y bwriedir eu hadolygu ac felly efallai na fyddent yn deall y rhesymeg y tu ôl i bennu'r targedau na'r goblygiadau llawn o'u newid.
Nac oes
Rwy’n cytuno, ond mae'n rhaid i gyrff cyhoeddus 'roi sylw iddi'. Eu prif ddyletswydd yw cyflawni’r targedau felly mae'n rhaid i'r strategaeth fod wedi’i chysylltu’n gydlynol â'r rheini.
Os yw’r bil yn gallu darparu ymagwedd gydweithredol at ddatblygu polisi bwyd ar draws adrannau Llywodraeth Cymru, byddai ganddo’r gallu i leddfu pwysau croestynnol ar gynhyrchwyr bwyd a chadwyni cyflenwi gyda chanlyniadau cadarnhaol.
Byddem yn argymell yr ymgynghorir â chyrff cyhoeddus i gael cefnogaeth wleidyddol ac oherwydd bydd yn rhaid i'r cynlluniau bwyd lleol fod yn berthnasol i'r strategaeth.
Ydyn, maen nhw'n ddigonol.
Mae'n bosib bod pum mlynedd yn gyfnod rhy hir cyn yr adolygiad. Efallai y dylai’r cyfnod amser fod yn fyrrach - yn debyg i'r sylwadau uchod yn ymwneud â thargedau.
Nac oes
Bydd y cynlluniau'n angenrheidiol wrth nodi polisïau sy'n ymwneud â datblygu'r nod bwyd sylfaenol a'r nodau bwyd eilaidd a chyflawni'r targedau bwyd. Fodd bynnag, os rhoddir dyletswydd ar awdurdodau lleol i lunio cynlluniau bwyd lleol, dylid rhoi'r adnoddau angenrheidiol iddynt gyflawni'r dasg hon.
Nid oes dyletswydd i ymgynghori â'r cyhoedd yn yr ardal berthnasol, ond byddai hynny'n cael ei groesawu gan y bydd y cynlluniau a'r polisïau’n effeithio arnynt.
Ydw, maen nhw'n ddigonol.
Gweler uchod o ran: cyfnodau adolygu’n rhy hir (5 mlynedd)
Nac oes
Ydw
Nac oes
Ni fydd y Ddeddf yn cael effaith go iawn ar y cyrff cyhoeddus tan hyd at 2 flynedd o'r dyddiad dechrau pan fydd rheoliadau'n cael eu gwneud i bennu'r targedau.